Ένα κοριτσάκι καταφέρνει να σωθεί με την οικογένειά της και με την αγαπημένη της κούκλα από τα δεινά του πολέμου που ξέσπασε στη χώρα της. Το πρώτο βράδυ που έφτασαν στην Αθήνα κοιμήθηκαν δίπλα σ’ ένα μουσείο Παιδικής Κούκλας κι έτσι η Φατίμα ζει μια αξέχαστη εμπειρία που θα την ταξιδέψει στον χρόνο και στις δύσκολες στιγμές της ελληνικής ιστορίας μέσα από κάποιους πολύ ξεχωριστούς αφηγητές.
Η κεντρική ιδέα είναι ευρηματική: με τα μάτια των παιχνιδιών ζωντανεύουν τραγικά γεγονότα από την αρχαία ως την πρόσφατη Ιστορία της Ελλάδας, τονίζοντας έτσι την ανάγκη για ειρήνη και την απανθρωπιά του πολέμου. Το κείμενο είναι εντυπωσιακό, με πλούσιο λεξιλόγιο, γεμάτο συναίσθημα και υπέροχες μεταφορές. Η συγγραφέας δε δίνει μασημένη τροφή στον μικρό αναγνώστη, δεν του λέει εξαρχής ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές ή τι κάνουν αλλά τον αφήνει να το καταλάβει μόνος του μέσα από προσεγμένες λιτές περιγραφές που αφήνουν υπονοούμενα ως προς την ταυτότητά τους και τη δύσκολη θέση τους. Με αυτόν τον εύληπτο τρόπο ξεδιπλώνονται και οι περίοδοι των πολέμων που έφεραν απόγνωση και δάκρυα σε παιδικά μάτια, κάτι που αποτυπώθηκε στην ψυχή των κουκλών.
Η κούκλα της Φατίμα τρυπώνει στο Μουσείο μαζί με την ιδιοκτήτριά της, που τόσα πέρασαν και δε θέλει να την αφήσει μόνη της. Κι αυτή η νύχτα θα διαφέρει από τις άλλες, μιας και, συζητώντας με τα παιχνίδια του μουσείου, θα ταξιδέψουν μαζί στην ιστορία του παιχνιδιού από την αρχαιότητα ως την εποχή μας. Η πλαγγόνα του 4ου αιώνα π. Χ., τα νιννία του Βυζαντίου, οι κουτσούνες της Τουρκοκρατίας, η αρχοντική Σμυρνιά κούκλα, οι μαριονέτες του κουκλοθέατρου κινούνται μέσα σε συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που καταγράφει συναρπαστικές και απλά δοσμένες λεπτομέρειες της εκάστοτε καθημερινότητας: δούλοι και τελάληδες της αρχαίας Αθήνας που υποχωρούν ή προσελκύουν αντίστοιχα τους πλουσίους, ήθη και έθιμα στην Κωνσταντινούπολη του 13ου αιώνα, το φριχτό παιδομάζωμα από τον Οθωμανό δυνάστη και το έθιμο των αρραβωνιασμάτων που τόσο παραστατικά απεικόνισε ο Νικόλαος Γύζης σε πίνακά του, η φινέτσα και η κομψότητα της Σμύρνης πριν το τέλος της, σημαντικές πληροφορίες για το κουκλοθέατρο του μπαρμπα-Μυτούση είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά περιστατικά που ζωντανεύουν μέσα από ευφάνταστους διαλόγους μεταξύ των παιχνιδιών.
Πόσο εύσχημος είναι ο τρόπος παραλληλισμού του σήμερα, που έφυγε η Φατίμα κυνηγημένη, με τη σικελική εκστρατεία του 415 π. Χ. που έζησε η πλαγγόνα, με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 που βίωσε η βυζαντινή κούκλα, με τις φριχτές μέρες κάτω από την τουρκική κυριαρχία τις οποίες μοιράστηκε η κουτσούνα με το παιδί που την κρατούσε, με τη μικρασιατική καταστροφή που ταξίδεψε την Μπεμπέκα ως τον Πειραιά, με την Κατοχή όπου ο Λουκάς αγωνιζόταν να χαρίσει ένα χαμόγελο στα παιδιά που τον παρακολουθούσαν, με αποτέλεσμα, μέσα από κάθε ιστορία, να πηγάζει το ίδιο τρυφερό αντιπολεμικό μήνυμα.
Η συγκίνηση εναλλάσσεται με το κλάμα, οι αστείες αντιπαραθέσεις μεταξύ των παιχνιδιών είτε στο μουσείο είτε με τους συμπρωταγωνιστές τους στις εκάστοτε ιστορίες φέρνουν γέλιο όταν τα δεινά του πολέμου προκαλούν την κατήφεια. Η συγγραφέας παραθέτει σκληρές και δύσκολες στιγμές, χωρίς να τις ωραιοποιεί αλλά και χωρίς να χρησιμοποιεί περιττή βία. Τα γεγονότα δίνονται όπως τα έζησαν οι πρωταγωνιστές, με τους μικρούς αναγνώστες να αφήνονται μόνοι τους να ψάξουν για περισσότερες λεπτομέρειες σε όποια πληροφοριακή πηγή θέλουν. Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση της Κατερίνας Χαδουλού ενισχύει τη φαντασία των παιδιών με τις αξιοπρόσεκτες λεπτομέρειες των παιχνιδιών, τα συναισθήματα που αποτυπώνει με ρεαλισμό στα πρόσωπα των παιδιών και με τις σωστές προοπτικές και οπτικές γωνίες.
«Οι κούκλες του μουσείου» είναι ένα συναρπαστικό παιδικό μυθιστόρημα γεμάτο περιπέτειες και ιστορικά γεγονότα που καταγράφονται ολοζώντανα και στρωτά μέσα από τα μάτια των πιο αθώων πλασμάτων, των παιδιών. Πρόκειται για καταγραφή των δεινών που φέρνει ο πόλεμος και μέσα από αυτήν αναδεικνύεται η εξέλιξη του παιχνιδιού ανά τους αιώνες. Γιατί, όπως λέει και ο ψυχολόγος Ζαν Πιαζέ, «Όλα τα συμβάντα στη ζωή των παιδιών, ευχάριστα ή δυσάρεστα, θα έχουν αντίκτυπο στην κούκλα τους». Το βιβλίο είναι κατάλληλο για παιδιά από 10 ετών και πάνω και ανήκει στη Σειρά κατανόησης και ανάγνωσης «Φρούτα», στο στάδιο «Διαβάζω μυθιστορήματα». Η σειρά «Φρούτα» είναι «μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα», ταυτίζεται με το γλωσσικό επίπεδο του παιδιού και το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήματα με τέτοιο τρόπο που να αγαπήσει το διάβασμα.
Πάνος Τουρλής
vivliokritikes.com
